Yıkım Masrafını Kim Öder? Kentsel Dönüşümün Gizli Bedeli
Yıkım masrafı meselesi, kentsel dönüşüm süreçlerinin belki de en tartışmalı konularından biri. Herkesin cevabını net bir şekilde verdiği bir soru değil, değil mi? “Yıkım masrafını kim öder?” diye sorulduğunda, devlete mi yoksa mülk sahibine mi yüklenmesi gerektiği üzerine tartışmalar sürüp gidiyor. Ama işin gerçeği, bu masrafı ödeyenin kim olduğunun, sadece bir finansal mesele olmadığını, aslında çok daha derin sosyal ve etik soruları gündeme getirdiğini düşünüyorum.
Devlet Mi, Mülk Sahibi Mi?
Kentsel dönüşüm projelerinde, binanın yıkılması gerektiğinde ilk akla gelen soru, yıkımın finansmanı oluyor. Mevzuat, genel olarak yıkım masraflarını mülk sahibinin karşılaması gerektiğini belirtiyor. Ancak bu, bazen uygulamada farklı sonuçlar doğurabiliyor.
Devletin Yükümlülüğü:
Devlet, kentsel dönüşüm sürecinin başlatıcısıdır. Genellikle, “Riskli alanlar” ilan edilen bölgelerde, kamulaştırma işlemleri yapılır ve bu da binaların yıkılmasına yol açar. Yıkım işleminin devlet tarafından gerçekleştirilmesi ve bunun masraflarının devlet tarafından karşılanması gerektiği savunuluyor. Ayrıca, devletin sağladığı bazı destekler de yıkım masraflarını hafifletebilir. Ancak, bu noktada devletin gerçekten ne kadar sorumlu olduğu, mevcut kanunlarda net bir şekilde belirtilmemektedir.
Mülk Sahibinin Yükümlülüğü:
Öte yandan, kentsel dönüşümde mülk sahibi, mülkünü satmadan ya da değiştirmeden önce bazı masrafları kendi cebinden karşılamak zorunda kalabiliyor. Örneğin, kiracılara ödeme yapma, taşınma masrafları ve en önemlisi, yıkım masrafları. Kentsel dönüşüm projelerinin, sadece binanın yenilenmesi değil, aynı zamanda sosyal yapının da değişmesi anlamına geldiğini göz önünde bulundurursak, bu masrafların daha adil bir şekilde dağıtılması gerekmez mi?
Devletin Desteklerinin Yetersizliği
Çoğu kentsel dönüşüm projesinde, devletin sunduğu maddi destekler genellikle yetersiz kalıyor. Belediyeler ve müteahhit firmalar, kentsel dönüşüm sırasında mülk sahiplerine belirli oranlarda hibe ya da kredi desteği sunsa da, yıkım masrafları konusunda net bir ödeme söz konusu olmuyor. Çoğu durumda, mülk sahibi tüm bu masrafları cebinden karşılıyor.
Bir İroni:
Devlet, “riskli yapıları” dönüştürme adına bir dizi teşvik sunsa da, kentsel dönüşüm süreci aslında bireylerin üzerindeki finansal yükü arttırıyor. Yıkım masrafı gibi belirli masrafların kimin ödeyeceği konusunda belirsizlikler, çoğu zaman mülk sahiplerini zor duruma sokuyor. Peki, mülk sahiplerinin daha fazla ödeme yapmaya zorlanması, kentsel dönüşümün amacına ne kadar hizmet ediyor? Gerçekten herkesin yaşam koşullarını iyileştirmek mi amaçlanıyor, yoksa büyükşehirlerdeki “değerli” arazilerin üzerinden daha fazla gelir elde etmek mi?
Toplumsal Etkiler ve Eşitsizlik
Bir de bu işin toplumsal boyutu var. Mülk sahipleri, çoğu zaman, yıkım masraflarını karşılayabilmek için kredi çekmek zorunda kalıyorlar. Bu da, çoğu zaman zaten maddi anlamda zor durumda olan insanları daha büyük bir borç yükü altına sokuyor. Kentsel dönüşüm projelerinin yaygınlaştığı bölgelerde, daha düşük gelirli ve düşük sosyal statülü bireyler, genellikle kentsel dönüşüm sürecinin mağdurları haline geliyorlar.
Sonuç: Yıkımın Bedelini Kim Ödeyecek?
Birçok açıdan, kentsel dönüşüm ve yıkım masrafları, kamu ve özel sektör arasında sıkışmış bir problem olarak kalıyor. Şu soruyu sormak gerekiyor: Devlet, şehirleri modernleştirirken, aynı zamanda dönüşüm sürecinde mağdur olan vatandaşlarına da yeterli destek sağlamalı mı? Yoksa, mülk sahipleri ve kiracılar, her ne kadar toplumun refahı adına bir katkı sağlasalar da, bu bedeli kendileri mi ödemelidir?
Bu konu, sadece ekonomik bir mesele değil; aynı zamanda sosyal adalet ve eşitsizlik sorunlarını da gündeme getiriyor. Kentsel dönüşüm projelerinin, sadece maddi kazanç sağlamaktan çok, sosyal ve kültürel değerleri de koruyan projeler olması gerektiğini savunuyorum.
Sizce, kentsel dönüşümde yıkım masraflarının adil bir şekilde paylaşılması nasıl sağlanabilir? Devletin bu konuda daha fazla sorumluluk alması mı gerek? Yorumlarınızı bekliyorum.